28 november 2019

WISE voor de Raad van State over geheimhouding radioactieve emissiedata

In het najaar van 2017 is er een grote hoeveelheid radioactieve isotoop geconstateerd in de Europese atmosfeer. Autoriteiten wilden informatie over radioactieve emissies niet (gedeeltelijk) openbaar maken, daarom heeft WISE de ANVS (Autoriteit Nucleaire Veiligheid en Stralingsbescherming) voor de rechter gedaagd.

Waar gaat de rechtszaak over?

Op de website geoenergetics.ru (een website die informatie afkomstig van het Russische nucleaire bedrijf Rosatom verspreidt) is een versie gelekt van een document met meetgegevens over de aanwezigheid van ruthenium-106 in de Europese atmosfeer in september/oktober 2017. Ruthenium-106 is een radioactieve isotoop van het element ruthenium dat van nature niet op aarde voor komt, het ontstaat alleen in nucleaire reactoren in de nucleaire brandstof. Het kan op diverse manieren vrijkomen, afhankelijk van de toepassing. Internationaal onderzoek heeft uitgewezen dat er eind september 2017 een zwaar ongeluk heeft plaatsgevonden in de opwerkingsfabriek Mayak in de zuidelijk Oeral in Rusland waarbij een grote hoeveelheid ruthenium 106 en 104 in de atmosfeer is terechtgekomen die voor mensen in de directe omgeving een gezondheidsrisico kon vormen.

Internationaal worden officiële meetgegevens van incidenten met radioactieve stoffen door autoriteiten aangeleverd aan het IAEA (International Atomic Energy Agency). WISE heeft daarom het IAEA benaderd om de echtheid van het document op de Russische website te bevestigen dan wel te ontkrachten. Voor WISE is het belangrijk om te weten of de meetgegevens kloppen en de radioactieve wolk ruthenium de gezondheid van mensen in de regio in gevaar heeft gebracht. De IAEA weigerde de echtheid van het document te verifiëren en verwees WISE naar de lidstaten waarna de Nederlandse vertegenwoordiging WISE weer doorverwees naar de Nederlandse nucleaire opzichter ANVS.

Ook de ANVS verschafte de gevraagde informatie niet waarna WISE juridische stappen ondernam. WISE is van mening dat de ANVS de plicht heeft om de toegang tot informatie te bevorderen in haar internationale werk, zoals vastgelegd in het Verdrag van Aarhus. WISE wil dat de ANVS met de IAEA in discussie gaat om (gedeeltelijke) vrijgave van de documenten te bewerkstelligen. Daarom heeft WISE ANVS voor de rechter gedaagd.

Wat is het bezwaar van ANVS?

De ANVS vreest dat openbaarmaking van het document het functioneren van het systeem van incidentenregistratie en uitwisseling van gegevens in gevaar brengt. Dit is echter niet het geval. Wij hebben contact gehad met collega-organisaties van de ANVS (IRSN in Frankrijk en BfS in Duitsland) die betrokken waren bij overleg met Rusland om de bron van de emissies te achterhalen. Beide instituten hebben gesteld dat deze contacten open en zonder spanning zijn verlopen. Daarnaast heeft het Russische meteorologische instituut Roshydromet een rapport uitgegeven met de volledige lijst aan meetwaarden uit het door ons gevraagde document. Dit rapport is gepubliceerd op de website van de gezamenlijke Russische stralingsveiligheidsautoriteiten. Rusland zag dus duidelijk geen probleem in het vrijgeven van de data in het door ons gevraagde document. De vrees van de ANVS lijkt daarom onterecht.

Waarom is deze rechtszaak zo belangrijk?

Het is belangrijk dat alle informatie over radioactieve emissies zo snel mogelijk wordt gedeeld met het publiek. Alleen dan kunnen autoriteiten tijdig maatregelen nemen om het publiek te beschermen en het publiek kan zich alleen dan tijdig tot autoriteiten wenden om bescherming te krijgen. Het Verdrag van Aarhus schrijft daarom openbaarheid van dit soort gegevens voor. Alle landen behalve twee (Rusland en Turkije) die hun meetgegevens aan het IAEA hebben meegedeeld zijn partij bij het Verdrag van Aarhus. Gegevens van die landen horen dus in principe openbaar te zijn. Maar de AVNS wilde ook deze gegevens niet delen met WISE en verschuilde zich achter het argument dat het niet weet welke landen hebben gevraagd op geheimhouding – ook al zijn die landen verplicht de gegevens vrij te geven onder internationaal recht.

Verder heeft de ANVS volgens WISE te weinig ondernomen om de data openbaar te krijgen. Het Verdrag van Aarhus verplicht autoriteiten om het publiek actief te helpen met het verkrijgen van dit soort informatie, en het verplicht autoriteiten om de toepassing van het Verdrag van Aarhus in internationale contacten en samenwerking te bevorderen. De ANVS is het eens met WISE over het algemene belang van openbaarheid van deze gegevens, maar heeft bijvoorbeeld nooit direct contact met het IAEA opgenomen om uit vinden welke landen om geheimhouding hebben gevraagd en of die geheimhouding zou kunnen worden opgeheven (met verwijzing naar het Verdrag van Aarhus). WISE wil zien dat de ANVS deze door het Verdrag voorgeschreven actieve houding ook daadwerkelijk aanneemt om te voorkomen dat in het geval van nieuwe ernstige incidenten en ongevallen informatie weer achtergehouden kan worden.

Verder is het van belang dat internationale organisaties als WISE burgers overal (ook in Rusland) kan ondersteunen wanneer ze worden bedreigd door nucleaire incidenten. Dat kan alleen als openbaarheid ook in internationale samenwerking de norm is en landen en bedrijven zich niet achter geheimhouding kunnen verschuilen. Dat moet volgens WISE ook de inzet zijn van Nederlands autoriteiten als de ANVS.

Resultaat 

De Raad van State heeft op 15 april 2020 WISE in het gelijk gesteld. In beroep heeft WISE toegang gekregen tot meetdata na een ongeval in de nucleaire opwerkingsfabriek Mayak in de Zuidelijk Oeral in Rusland.